Matka Boska Gromniczna

Choć mamy dopiero Święto Objawienia Pańskiego zwane popularnie Świętem Trzech Króli to wyprzedzę trochę czas niemal o miesiąc i swoją opowieść skupie na początku miesiąca lutego.

2 lutego to Święto Matki Bożej Gromnicznej i uroczystości związane z ludowymi zwyczajami związanych z tym świętem.

Rys. Piotr Stachowicz 1894 r. "Matka Boska Gromniczna"

Pewnie ktoś się zapyta co ma wspólnego te święto z łowiectwem. Jest to data kiedy zakańcza się niemal całkowicie a dawniej całkowicie wszelkie polowania na zwierzynę, by choć w tym okresie dać jej trochę spokoju, jest to środek zimy i okres przednówku, gdzie wszystko powoli się kończyło zapasy w chatach się kurczyły a i w lesie zwierzyny jak by było mniej.

Wówczas wilki zbliżały się do ludzkich domostw i podbierały co tylko mogły, święto te wiązało się ze świecą – gromnicą i jej siła oddziaływania na otoczenie, co z tym się wiąże i jakie były tradycje związane z tym okresem opisane zostały w tekście poniżej do którego przeczytania gorąco zapraszam, niemniej wspomnę tylko, iż dawniej zwana Dziewanna Gromniczna – czczona z początkiem lutego w późnych wierzeniach polskich, potem znana jako Matka Boska gromniczna. Jej płonąca świeca strzeże przed uderzeniami gromu, atakiem wilków i wymarznięciem ozimin. Równocześnie bierze w opiekę ludzi, zwierzęta domowe jak i same wilki. Jako postaci świetlistej odpowiadają jej wilcza gwiazda (wieczorna Wenus), staropolska Dziewanna, rzymska Diana oraz celtycka Brigid. Knoty gromnic wykonywano dawniej z łodyg dziewanny a ich przystrojenie – podobnie jak utożsamiany z Dziewanną wiosenny Gaik – z gałęzi świerkowych.

Rys. okadzanie izby mieszkalnej w dniu Święta Matki Boskiej Gromnicznej.

2 lutego chrześcijanie obchodzą Święto Ofiarowania Pańskiego, dawniej nazywane Oczyszczeniem Najświętszej Maryi Panny. W polskim ludowym nazewnictwie znane jako Święto Matki Bożej Gromnicznej. Również według niej tym dniem kończy się okres Bożego Narodzenia.

Podstawą historyczną tego święta jest prawo, które nakazywało, aby każdy pierworodny chłopiec był ofiarowany Bogu w Świątyni. Był to gest symboliczny poświęcenia Bogu tego, co było dla rodziców największą wartością.

Opis tego wydarzenia znajdziemy w Ewangelii według św. Łukasza.

„O Panno Prześliczna Gromniczna Po ogień Twój święcony Wiszący nad woskiem gromnic Przez kolący i wyjące wilki Idę bez wszelkiej obrony..."

(źr.: K. Iłłakowiczówna " Wilk Gromniczny")

W polskiej tradycji jednak bardziej święto zakorzenione jest jako święto maryjne. Nawiązuje do tego dawna nazwa Oczyszczenie Najświętszej Maryi Panny, popularne Matki Boskiej Gromnicznej. Łączy to w sobie dwie tradycje: chrześcijańską i ludową, można nawet pokusić się że wychodzącą poniekąd z czasów pogańskich.

Wierni w Kościele na pamiątkę Oczyszczenia świecą gromnicę. Świecy tej, zwłaszcza dawniej przypisywano wielkie znaczenie. Otrzymywali ją władcy niekiedy z rąk samego papieża. Natomiast chłopi grzali czubki palców, by im się nie robiły zadziory. Zgaszoną świecą okadzano dom, chroniąc się w ten sposób przed różnymi chorobami. Gromnica od wieków towarzyszyła umierającym, zapalano ją i stawiano w oknie w czasie wichury, piorunów, chroniła od wszelkich nieszczęść i kataklizmów.

Rys. Matka Boska Gromniczna rysunek XIX w..

Prawdziwym szczęśliwcem był ten, komu podczas kreślenia znaku krzyża zapaloną gromnicą upadły trzy krople wosku na dłoń, uważano to za pomyślny znak świadczący o szczególnej opiece Maryi nad tym człowiekiem. W domu od przyniesionej z kościoła płonącej gromnicy zapalano trzy małe świeczki i osobie, której zgasła pierwsza wróżono, że umrze najwcześniej z rodziny. Gromnica wisiała zwykle wraz z palmą poświęconą na poczesnym miejscu w głównej izbie.

Przystrojona wianuszkami paliła się przed obrazem Matki Bożej w każde maryjne święto. Lano gromnice najczęściej z wosku pszczelego, ale zdarzały się również sytuacje, kiedy gromnica była lana z wosku białego. Miała nieco inne zadanie. Służyła zatem tylko radosnym chwilom związanym z kościelnymi uroczystościami, jak podczas adoracji Najświętszego Sakramentu.

Gromnica (ze staropolskiego - gromny, huczny) chroniła także od wilków, które ongiś licznie nękały wsie. Na tzw. przednówku w lutowe dni i noce, kiedy zaczynało brakować zapasów głodne wilki i rabusie atakowały wsie, dlatego wiara w Opiekę Matki Boskiej Gromnicznej dodawała mieszkańcom otuchy i nadziei na przetrwanie tych trudnych czasów.

O znaczeniu gromnicy

Gromnice starano się, po poświęceniu w kościele, zanieść palące się do domu, by od tego ognia rozpalić domowy ogień, co miało zwiastować zgodę i miłość w rodzinie. Gdy gromnica komuś zgasła, wróżyło to śmierć któregoś z domowników. Gdy warunki nie pozwalały nieść zapalonej gromnicy, zapalano ją dopiero w obejściu, patrząc w którą stronę pochyli się jej płomień. Jeśli w stronę drzwi, to ktoś odejdzie tego roku przez nie z domu.

Rys. Matka Boska Gromniczna współczesny rysunek.

Z zapaloną gromnicą obchodził gospodarz całe obejście i dom dookoła, klękając na każdym progu, aby złe moce nie miały przystępu do domu. Powszechny był w całym kraju zwyczaj wypalania gromnicą krzyża na głównej belce sufitowej tragarzu. W niektórych rejonach Polski gospodarze błogosławili gromnicą swój dobytek w stajni, a kawałek gromnicy obciętej od spodu dawano psu, by dobrze pilnował obejścia. W dawnych czasach pannom na wydaniu szyto bardzo dostatnią wyprawę, która wystarczała na długie lata, a przygotowania do wesela wymagały wiele czasu.

Stąd zrodziło się przysłowie: „W dzień Panny Gromnicznej, bywaj zdrów, mój śliczny!". Oznaczało to, że jeśli kawaler nie oświadczył się pannie do dnia Matki Boskiej Gromnicznej i nie przygotował wesela, to już musiał sobie długo poczekać, gdyż wkrótce zaczyna się przedpoście, a później Wielki Post.

Znane są powszechnie liczne przysłowia związane z dniem Matki Bożej Gromnicznej, określające pogodę i urodzaje na najbliższe lato:

"Gromnica, zimy połowica";

"Gdy na Gromnicę z dachu ciecze, zima jeszcze się odwlecze";

"Gdy na Gromniczną rozstaje - rzadkie będą, urodzaje";

"Gdy słońce świeci na Gromnicę, to przyjdą większe mrozy i śnieżyce";

"Gdy na Gromniczną mróz, chowaj chłopie sanie, szykuj wóz".

Zachowajmy szacunek dla gromnicznej świecy, jaki mieli do niej nasi ojcowie i dziadowie w tym również dawni o obecni myśliwi.

Współautor tekstu: Alteo.pl