Exlibris myśliwski

Jestem już myśliwym z góra trzydzieści lat, przez ten okres w moim domu oprócz czasopism łowieckich „Łowiec polski” czy „”Brać Łowiecka” i czasami innych gazet łowieckich na półkach z książkami rozlokowały się niemal dominując nad pozostałymi książkami, pozycje książkowe o tematyce łowieckiej. Zastanawiałem się by usystematyzować moje zbiory poukładać tematycznie i podpisać każdą z książek wpisem: „Książka ta należy do zbioru …”. Moje jednak pismo nie należy do wyjątkowo ładnych i pewnie takim wpisem tylko bym zniszczył pierwsza kartkę każdej podpisanej książki. A może stempel, ale czy właśnie exlibris nie jest tym najbardziej poszukiwanym przeze mnie rozwiązaniem zaznaczenia książki że jest ona wyłącznie moją i pochodzi z moich zbiorów. Ten temat powrócił gdy odwiedzałem strony Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej dibitalizowanej przez Krzysztofa Daszkiewicza.

Rys. Exlibrys - wykonany własnoręcznie przez autora w 1977 roku dla potrzeb posiadanych zbiorów książek o tematyce łowieckiej.

Czym jest w takim razie Exlibrys?

Ekslibris to odwieczny sposób oznaczania właściciela książki. Uznaje się, że pierwsze wersje powstały jeszcze w starożytnym Egipcie, ale forma, którą znamy dzisiaj jest stosowana od kilku stuleci. W średniowieczu pojawił się zwyczaj podpisywania ksiąg rękopiśmiennych, by jasnym było, do kogo należą. Czasem dodawano też informację o pochodzeniu manuskryptu. Później, gdy coraz piękniej ilustrowano same księgi, oznaczenia właściciela stawały się coraz bardziej ozdobne. W wieku XV popularne stało się malowanie na pierwszej karcie książki herbu rodowego.

Po wynalezieniu i spopularyzowaniu się druku, ekslibrisy zaczęto drukować w większych ilościach na osobnych kartkach. Takie oznaczenia wklejano później na wewnętrzną stronę okładki książki. Powoli też odchodzono od oznaczania książek herbem rodu, na rzecz indywidualnych znaków poszczególnych osób. Zwyczaj umieszczania znaku graficznego i napisu jednak pozostał choć zmieniał się wraz z mijającymi epokami. Dzięki temu można obserwować zmiany w dominujących stylach, aż do XX wieku, kiedy to już trudno mówić o dominacji któregokolwiek.

Ekslibrisy pełnią zatem obecnie dwie funkcje. Z jednej strony oznaczają właściciela książki, a z drugiej są jej ozdobą. Dlatego wiele osób stawia na artystyczną jakość ich ekslibrysów, niekiedy nawet kosztem czytelności danych właściciela. Popularne jest kolekcjonowanie tych małych dzieł sztuki, organizuje się wystawy, wydaje ich zbiory w albumach i prowadzi o nich badania naukowe.

Rys. Exlibris Łowiecka Biblioteka Cyfrowa - Krzysztof Daszkiewicz

Co więc daje nam posiadanie własnego Exlibrysu?

Gdy nasz księgozbiór zacznie się rozrastać, a wśród posiadanych książek są takie, które chętnie pożyczane są przez naszych przyjaciół zastanawiamy się nad ich podpisaniem jednak tak jak we wstępie napisałem charakter naszego pisma nie zawsze będzie zdobił nasza książkę i dlatego warto było by w inny a zarazem bardzo charakterystyczny i niepowtarzalny sposób zaznaczyć taki egzemplarz. Exlibrys jest wyrażeniem formy graficznej unikatowej dla każdego z nas. Zaprojektowanie exlibrisu wymaga od nas zastanowienia, podjęcia pewnych decyzji a zarazem wyrażenia wewnętrznych odczuć jakie posiadamy do zbieranych przez lata pozycji książkowych, które zakupione zostały, przeczytane a teraz z pieczołowitością godna szacunku dla takiej książki odłożone na półkę biblioteczki. Książka ta ma mieć własny „ząb” charakteru, który właśnie taką formą przekazu graficznego my jej nadajemy.

Na tak zadane pytanie istnieje jeszcze jedna odpowiedź, wiadomo przecież, że dana publikacja może do nas nie wrócić przez kilka miesięcy a my w między czasie możemy zapomnieć komu ją pożyczyliśmy. Oznaczenie właściciela jakim jest znak graficzny Exlibrys pozbawi nas dylematu i da szansę na powrót do zbioru publikacji, która zaginęła nawet przed kilkoma laty.

Nie wspomnę, iż Exlibrys świadczy o poważnym traktowaniu posiadanych przez siebie książek we własnym zbiorze.

W tych kilu słowach wstępu starałem się uświadomić rolę i wagę Exlibrysu we własnych zbiorach książkowych gromadzonych w mieszkaniach a dotyczących istotnych spraw wyjątkowo nas interesujących z racji zawodu czy tez zamiłowania jak jest to w naszym przypadku do łowiectwa. W takim razie należy zadać kolejne pytanie:

Jak wykonać własny unikatowy Exlibrys?

Istnieje kilka sposobów wykonania Exlibrysu. Pierwszym i chyba podstawowym sposobem opisania książki jest stosowany przez nas podpis z imienia i nazwiska ze zwrotem lub bez „Ta książka należy do …” o tym już powyżej wspomniałem. Innym rozwiązaniem jest zamówienie sobie stempla z własnym Exlibrysem. Wówczas należy wybrać odpowiedni rozmiar pieczęci, przygotować odpowiadający naszym potrzebom projekt graficzny i zlecić wykonanie takiej pieczęci w zakładzie stemplarskim. Wadą takiego rozwiązania będzie z pewnością trudność z poprawieniem błędu przy stemplowaniu.

Rys. Oznakowanie książki pieczątką "Księgozbiór myśliwski Leszka Szewczyka"

Można również przygotować Exlibrys w formie wydruku graficznego na papierze samoprzylepnym. Takie rozwiązanie daje najbardziej optymalną powtarzalność wydruku a jednocześnie zastosowanie papieru samoprzylepnego daje nam poczucie estetyki i staranności co szczególnie przy egzemplarzach książek najbardziej wartościowych jest bardzo pozytywnym rozwiązaniem.

Istotną sprawą, może chyba nawet bardziej jak dokonanie samego wydruku jest przekazanie informacji na exlibrisie. Tradycyjnie na Exlibrisie stosowany jest łaciński zwrot „Ex Libris” dosłownie oznaczający „z ksiązki” jednak przyjmując znaczenie tego znaku graficznego i jego formy lepiej pasowałoby tłumaczenie „z księgozbioru”. Zazwyczaj Exlibrys jest podpisany imieniem i nazwiskiem. Nie jest to jednak jedyna opcja, można z powodzeniem użyć polskiej wersji językowej, wpisując słowo „Ekslibris”, lub zwrot „Ta książka należy do …”, równie dobrym rozwiązaniem jest pominięcie pierwszych elementów zwrotu pozostając jedynie przy imieniu i nazwisku właściciela książki. Imie i nazwisko może być zarówno wydrukowane, jak i odręcznie wpisane w odpowiednie pole. To drugie rozwiązanie nadaje formie graficznej exlibrisu bardzo osobisty i autentyczny charakter, jednak nie jest tak popularne.

Rozwiązania graficzne na Exlibrisie mają wyrazić naszą osobowość , nasz charakter a w końcu nasze zainteresowanie konkretnym tematem. Dlatego też starając się by forma graficzna jaką jest osobisty Exlibrys była wyrazem naszych odczuć najlepiej w takiej sytuacji odnaleźć grafika, który grafikę te wykona na nasze osobiste zamówienie, wówczas nasz Exlibrys będzie wyjątkowy i unikatowy.

Możemy również skorzystać z dostępnych form graficznych z publicznych zasobów Internetu wówczas rozwiązanie takie zdejmuje wszelkie ograniczenia w legalnym wykorzystaniu przez osoby trzecie.

Pośród wielu możliwości jest jeszcze jedna nobliwość, która w jakimś stopniu może wypełnić nasze potrzeby emocjonalne i estetyczne poprzez wykorzystanie pewnego elementu graficznego z całości formy z której taki element wykorzystujemy, to w jakimś stopniu narusza prawo autorskie do własności prac graficznych ale należy ostatecznie przyjąć iż jest to forma awaryjna.

Istotną sprawą w przekazie graficznym jest również wielkość samego Exlibrysu, ponieważ może on być formą minimalną, wielkości znaczka pocztowego, wówczas nie możemy umieścić wielu elementów graficznych ponieważ zamażemy cały obraz grafiki a jedynie ograniczamy się do minimum. Możemy również Exlibrys wykonać w formie większej kilka na kilkanaście centymetrów wówczas cały obszar możemy wykorzystać go pełnej ekspozycji graficznej.

Kolejną bardzo istotna sprawą jest miejsce i umieszczenie Exlibrisu w książce. Zgodnie z tradycja, Exlibris naklejamy na wewnętrznej stronie okładki, zwanej też drugą strona okładki. Natomiast wybór dokładnego położenia jest całkowicie dowolny. Większość Exlibrysów naklejonych jest centralnie podkreślając tym samym ważność pozycji książkowej, jednak spotyka się Exlibrysy naklejone w górnych rogach strony lub też na stronie tytułowej książki, co jest raczej niepoprawne.

Ilość stosowanych Exlibrysów jest raczej sprawą dowolną każdego z nas, jednak takie rozwiązanie ma tylu zwolenników co przeciwników. W związku z powyższym rozwiązanie tej kwestii jaki wykonanie samego projektu graficznego pozostawiam dla czytelników tego felietonu do własnego wykonania.